Jaap van der Stel

Afstand en verbinding

Door dr. Jaap van der Stel, lector ggz Hogeschool Leiden

15 september 2020

Wij mensen zijn zeer sociaal georiënteerd. We streven naar sociaal contact, proberen eenzaamheid te verhinderen en zijn in alle opzichten sociaal gevormd. Kinderen kunnen zich ontwikkelen als ze met andere kinderen spelen en ook later in hun leven staat sociaal leren centraal. Jongeren hebben een sterke behoefte om zich aan te sluiten bij een groep, ervaringen te delen en feest te vieren. Zonder sociale verbindingen zouden we nergens zijn.

Onze maatschappij is – denken we – heel erg ‘ik-gericht’. We laten ook duidelijk merken dat we autonome individuen zijn. Het woordje ‘zelf’ gebruiken we de hele dag door. Het lijkt er op alsof we het liefst foto’s van onszelf maken. Maar gedurende de coronacrisis hebben we onszelf goed leren kennen: fysiek afstand houden valt ons zwaar, we snakken naar sociaal contact. Trouwens, die selfies maken we niet zozeer voor onszelf maar vooral om met anderen te delen. Sociale media zijn voor velen een onlosmakelijk onderdeel van hun sociale identiteit geworden.

Videobellen

Je moet afstand houden maar je wilt je toch sociaal verbinden. Je kunt gebruikmaken van videobellen; op school, op het werk, verenigingen en met vrienden en familie maken grote groepen mensen daar nu veelvuldig gebruik van. Het heeft echter wel allerlei beperkingen. Onderzoek heeft uitgewezen dat we van jongs af aan sterk gericht zijn op de ogen van andere mensen. De technologie is nog niet zover ontwikkeld dat je echt oogcontact kunt maken – dit is vooral lastig in wat grotere gezelschappen. Grapjes maken of informele gesprekjes (smalltalk) gaan veelal de mist in. Je ziet tijdens het videobellen meestal ook niet de beweging van de handen of iemands lichaamshouding.

Ogen, handen en de rest van het lichaam geven ons extra informatie over wat iemand anders wil, zijn of haar emoties, of iemand liegt of zich ongemakkelijk voelt. In echte sociale ontmoetingen zijn we daar voortdurend, vaak geheel onbewust, op gericht. Videobellen is weliswaar al beter dan telefoneren maar het blijft behelpen. Bovendien blijft een belangrijke menselijke behoefte nog onbevredigd: die aan fysiek contact, al was het maar dat je elkaar – op afstand – kunt zien of in een zelfde ruimte verblijft. Daarom is het ook zo belangrijk dat de scholen weer open zijn en dat – binnen strikte regels – je elkaar kunt ontmoeten in theaters, sport of gewoon op straat.

Aanraken mag, mits …

Maar mag je dan helemaal niemand meer aanraken? Natuurlijk wel, zolang het veilig gebeurt. Het allerbelangrijkste is dat je met elkaar open en eerlijk communiceert over de risico’s. Wat heeft iemand de afgelopen tijd meegemaakt, waar is diegene geweest, en met hoeveel mensen in een zelfde ruimte verbleven? Fysieke aanraking, knuffelen en ook seks kunnen riskant zijn maar zijn niet onmogelijk. Als je bijvoorbeeld wilt daten zou je in ieder geval dezelfde regels moeten toepassen die ook betrekking hebben op het voorkomen van bijvoorbeeld soa’s. In dit geval betekent dat eens te meer elkaar bevragen over waar je recent aan bent blootgesteld. Maar als je iemand nog maar net kent blijft dat lastig, en is zoenen link.

In de afgelopen periode was het vooral voor ouderen van groot belang om fysieke afstand te houden – en dat advies blijft staan. Toch was de overgrote meerderheid in staat om zich niet sociaal geïsoleerd te voelen. De nieuwe technologie heeft hen daar enorm bij geholpen. Mensen leren snel en dat geldt ook in deze tijd waarin ze ervaring moesten opdoen met nieuwe gewoonten. De afgelopen maanden hebben we van jong tot oud geleerd hoe we het sociaal contact voort kunnen zetten – op een aangename manier en toch veilig. En dat is maar goed ook. Een internationaal onderzoek wees laatst uit dat sociale verbinding de allerbelangrijkste factor is die ons beschermt tegen sombere gevoelens en depressie. Daaruit blijkt weer eens dat wij sociale wezens zijn. De oproep dat je ‘sociale afstand’ moet houden is eigenlijk niet goed geformuleerd – het gaat alleen om fysieke afstand.

Een goede oplossing om je sociaal te verbinden en toch ook fysiek contact te hebben is dat je een kleine gemeenschap vormt. Daarin kun je met elkaar afspraken maken over hoe je je buitenshuis gedraagt en besmetting met het virus voorkomt. Je kunt een social bubble vormen van vrienden die elkaar vertrouwen. Vrienden die dichtbij elkaar in de buurt wonen en waarin je je ook veilig voelt om fysiek contact mee te hebben, elkaar te knuffelen, of wat je maar wilt. Massale groepsfeesten in een anonieme ruimte, zoals een discotheek, zijn daarvoor natuurlijk niet geschikt. Maar de wereld is groter dan dat. En tot slot: ook knuffelen met een huisdier kan uitkomst bieden.